Mikis Teodorakis, najveći savremeni grčki kompozitor, preminuo je jutros, 2. septembra 2021, u Atini, u 97. godini. Biće sahranjen u mestu Galata Hanion na Kritu.
Između Srpskog narodnog pozorišta i Teodorakisa postojalo je dugogodišnje prijateljstvo. Godine 1994, 1. decembra, prisustvovao premijeri baleta Grk Zorba u Novom Sadu, i tom prilikom Srpskom narodnom pozorištu poklonio autorska prava za predstavu.
U znak zahvalnosti za poklonjena autorska prava Srpsko narodno pozorište mu dodeljuje 2017. godine Zlatnu medalju „Jovan Đorđević“, kao izraz poštovanja za celokupni umetnički rad koji je doprineo i razvoju srpske umetnosti i kulture.
Povodom obnove baleta Grk Zorba, oktobra 2016, Teodorakis je uputio pismo SNP-u:
Dragi prijatelji,
Novi Sad je uklesan u moje sećanje. Nikada neću zaboraviti ljubav i ljubaznost njegovih
stanovnika niti ogroman talenat njegovih umetnika.
Želim da vam nova predstava Zorbe bude kao i prethodna, uspešna i još bolja! Nažalost,
zdravlje mi ne dozvoljava da budem sa vama.
Hvala svima i želim vam mnogo uspeha.
S ljubavlju i lepim željama,
Mikis Teodorakis
Atina, 15. septembra 2016.
Uz večnu zahvalnost opraštamo se od svog velikog prijatelja.
„Jedra je vatra izgorela
katarke oluja iskidala,
na putovanju smrti
povratka, povratka nema.“
(stihovi iz baleta Grk Zorba)
Biografija
Rođen je 29. jula 1925. godine na ostrvu Hios u Grčkoj. Detinjstvo i mladost provodi u različitim provincijskim grčkim gradićima. Nakon aktivnog učešća u otporu protiv okupatora u Drugom svetskom ratu, upisuje se na atinski Konzervatorijum u klasi prof. Filoktitisa Ikonomidisa, a kasnije i na Konzervatorijum u Parizu, gde studira muzičke oblike i analizu u klasi prof. Olivijea Mesijana i dirigovanje kod prof. Ežena Bigoa. Vreme provedeno u Parizu period je bogatog stvaralaštva. Od 1954. do 1960. intenzivno radi i komponuje. Njegova prva simfonijska dela doživela su međunarodni uspeh.
Godine 1957. osvaja zlatnu medalju na Moskovskom muzičkom festivalu, a 1959. Darius Milo ga predlaže za američku Kopli nagradu za najboljeg kompozitora godine nakon praizvedbe njegovog baleta Antigona u Kovent Gardenu u Londonu.
U Grčku se vraća 1962, osniva Mali atinski simfonijski orkestar i Muzičko društvo „Pirej“ s kojim priređuje mnogobrojne koncerte po celoj Grčkoj i inostranstvu. Njegovi najznačajniji radovi iz tog perioda su: ciklus pesama Arhipelag, Politija, Epifanija, Epitafios; muzika za pozorište: Talac, Balada mrtvom bratu, Divni grad; muzika za film Grk Zorba (Zorba the Greek, 1964); oratorijum Dostojno jeste (tekst Odisejasa Elitisa) i dr. Postaje svetski priznat, najveći grčki kompozitor. Aprila 1967, kada je vojna hunta preuzela vlast u Grčkoj, apeluje na pružanje otpora protiv diktature. Uhapšen je avgusta iste godine, osuđen i deportovan. Međunarodni pokret solidarnosti, na čelu s poznatim umetnicima (D. Šostakovič, L. Bernštajn, A. Miler, H. Belafonte), uspeva da mu se kazna preinači u izgnanstvo, do čega dolazi 1970. Odlazi u Pariz i nastavlja da radi i širom sveta drži koncerte kao deo borbe za povratak demokratije u Grčku. Postao je simbol borbe protiv tiranije. Godine 1974, nakon pada vojne hunte, trijumfalno se vraća u Grčku svojim političkim i kulturnim aktivnostima. Među najpoznatijim delima nastalim od 70-ih do danas su: oratorijumi Missa greca i Canto Olympico, četiri značajne opere, Medeja, Elektra, Lizistrata i Antigona, i dela: Istočno od Egejskog mora za čelo i klavir (2007), Rapsodija za trubu i orkestar (2008), Rapsodija za gudače, mecosopran i bariton (2009) i Simfonija Andaluzija za mecosopran i orkestar (2010). Njegov opus obuhvata preko hiljadu pesama i ciklusa pesama, simfonijska dela, kantate i oratorijume, balete, opere, scensku i filmsku muziku, kao i knjige prevedene na više svetskih jezika i smatra se savremenim kompozitorom sa najviše komponovanih dela. Godine 1983. dobio je nagradu za mir „Lenjin“.
Godine 2007. u Gentu (Belgija) primio je nagradu za životno delo koju dodeljuje Akademija za filmsku muziku (The World Soundtrack Academy). Počasni je doktor na više svetski poznatih univerziteta (Montreal, Solun, Krit).
U toku bombardovanja 1999. zalagao se za prestanak oružanih dejstava i posebno je osuđivao napade na Novi Sad, te je, u znak zahvalnosti, odlukom Skupštine Grada Novog Sada od 1. februara 2004. godine, počasni građanin Novog Sada.
