Razvojna linija nadrealizma u Srbiji može se posmtrati kroz tri faze: prednadrealistička (1922-1929), nadrealistička (1929-1932) i postnadrealistička kada pojedini autori nastavljaju da primenjuju u svom radu modernističku tehniku stvaranja kojom dominira automatizam.
Kao retko kada u istoriji, tokom koje su srpski umetnici redovno kaskali nekoliko decenija za novim i svežim tumačenjima umetničke prakse, srpski nadrealizam je partio glavne tokove evropskog, razvijajući i neke osobenosti. Nastao paralelno sa francuskim, veoma brzo je stekao poštovanje umetničkih krugova širom Evrope.
U želji da pronađu nove puteve izražavanja, mladi srpski umetnici npoput Dušana Matića i Marka Ristića osluškuju šta se dešava u Parizu. Prvi Bretonovi tekstovi objavljeni su u Srbiji 1922. godine u časopisu “Putevi”, u kome, pored pomenutog dueta, sarađuju Aleksandar Vučo i Milan Dedinac. Nakon njegovog gašenja 1924, nadrealističkom tumačenju sveta skloni umetnici pokreću “Svedočanstva”. Iako je objavljivao i radove ekspresionista, on postaje lična karta srpskog nadrealizma.
U periodu od 1924. do 1929. organizovano je nekoliko izložbi i subverzivnih književnih događaja s potpisom nadrealističkog kruga, za razliku od Pariza u kome su gotovo svakodnevno kreirane manifestacije iza kojih su stajali Aragon, Elijar i Breton. Srpski poštovaoci nadrealističke prakse, ne prihvatajući stroge konvencije retkih izložbenih prostora i Narodne biblioteke, organizuju svoja dešavanja na prečac, gotovo ilegalno, u hodnicima Filozofskog i Pravnog fakulteta.
Uz mnogo napora, izlaze prve knjige sa nadrealističkim rukopisom: “Javna ptica” Milana Dedinca, “Koren vida” Aleksandra Vuča i “Bez mere” Marka Ristića. Iako mnogi hroničari izbegavaju da govore o toj temi, nadrealistički pokret u Srbiji je već sredinom dvadesetih bio obojen političkim delovanjem najistaknutijih članova. Socijalističke ideja bile su prisutne u grupi još sredinom dvadesetih, da bi posle fizičkog obračuna sa Radetom Draincem na površinu izbile jasne idealoške razlike među članovima.
Krajem 1929, u danima kada je zvanično osnovan srpski nadrealistički pokret u stanu Aleksandra Vuča u Zmnaj Jovinoj ulici (30. novembar), grupi se poridružuju trojica saradnika časopisa “Tragovi”: Đorđe Jovanović, Đorđe Kostić i Oskar Davičo, a nekoliko mmeseci kasnije Koča Popović, Radijica živanović Noe i Vane Živadinović Bor.
U zajedničkom nastupu u Politici u aprilu 1930. truinaestorica osnivača nadrealističkog pokreta u Srbiji najavljuju pokretanje časopisa, i definišu svoj umetnički cilj. Uskoro, u maju iz štampe izlazi almanah “Nemoguće” (L”Impossible), koji je na idealoškom i poetskom nivou predstavio revolucionarne ideje grupe. U uvodu almanaha našla se programska izjava trianestorice osnivača srpskog nadrealističkog pokreta. Naredne godine pojavljuje se časopis “Nadrealizam danas i ovde” u kome su objavljeni radovi članova pokreta. Trianetorica potpisnika mnanifesta srpskog nadrealizma bili su. Milan Dedinac, Mladen Dimitrijević (pseudonim Dimitrija Dedinca), Aleksandar Vučo, Marko Ristić, Dušan Matić, Oskar Davičo, Vane Živadinović Bor, Đorđe Jovanović, Radojica Živanović Noe, Đorđe Kostić, Koča Popović, Petar Popović i Branko Milovanović. Iako njisu zvanično članovi srpskog nadrealističkog pokreta, grupi su, idejno i metodološki, bliski Julijana Vučo, Ševa Ristić, Risto ratković, Nikola Vučo, Salmon Moni de Buli, Ljubiša Jocić, Slobodan Kušić i Dušan Duda Timotijević.
Projekat realizuje Udruženje „HBO COLOR MEDIA EVENTS BEOGRAD“, a sufinansira ga Ministartsvo kulture i informisanja.
Autor teksta: Boris Jakić
