Tekst i fotografije: Vladislava Milovanović Milošević
Sigurno ste čuli za Isidoru Sekulić, Nadeždu Petrović, Desanku Maksimović, Milenu Pavlović Barili… Ali da li znate ko su bile Poleksija Todorović, Vidosava Kovačević, Anica Savić Rebac ili Ljubica Marić? Ove, i mnoge druge žene oblikovale su srpsku nauku, kulturu i umetnost, ali i utrle put budućim generacijama genijalnih žena. Većina njih, u svoje vreme, nažalost nisu bile priznate i prihvaćene u svojim profesijama. Paradoksalno, svaka od njih bila je istinski patriota i kulturni ambasador svoje zemlje u svetu.
Tokom istorije, žene su uglavnom bile tihi pratioci muških biografija. Isprva nisu imale pravo na obrazovanje, a umetničke profesije bile su posebno specifične i “problematične”. Retke, koje su bile žene vladara ili same vladarke, imale su sreću da njihove biografije budu (makar delimično) zabeležene. Nedoživljavanje žena kao ravnopravnih učesnika u kulturnom životu jedne zemlje nije zaobišlo ni Srbiju. Upravo zbog toga imamo mnoge žene koje su stvarale u 19. ili 20. veku, a za koje možda nikada do sada niste čuli.
Izložba “Velikanke srpske kulture” u Domu Jevrema Grujića realizovana je u saradnji sa osamnaest nacionalnih institucija, reč je o galerijama i muzejima širom zemlje (Galerija Milena Pavlović Barili u Požarevcu, Umetnička galerija Nadežda Petrović u Čačku, Spomen-zbirka Pavla Beljanskog u Novom Sadu i mnogim drugim), ali i ustanovama kulture u Beogradu ( Narodni muzej, Muzej grada Beograda, Konak kneginje Ljubice, itd.)
Ono što daje posebnu čaroliju ovoj izložbi jesu zapravo brojni lični predmeti naših velikanki koje možete videti izbliza: servis za doručak za dvoje koji je pripadao Mini Karadžić Vukomanović, rukopis pesme “Gračanica” i notes Desanke Maksimović, violina prve žene koja je diplomirala kompoziciju u Srbiji i koja je dirigovala Simfonijskim orkestrom, Ljubice Marić, fotografije Marije Mage Magazinović, pisaća mašina Isidore Sekulić i mnogi drugi predmeti koje nam nekako ove žene čine bližim, poznatijim, onim sa kojima se, na neki način, možemo poistovetiti.
Identitet žene bivao je određen identitetom njenog oca ili supruga (što se, nažalost, neretko dešava i danas), pa će svako od nas znati ili makar pretpostaviti da je Mina Karadžić bila kćerka Vuka Karadžića, (mnogi možda znaju i za pesmu Branka Radičevića posvećenu njoj), ali neće svako znati da je ona bila slikarka, prevodilac, jedna od najobrazovanijih žena svog doba. Njen prevod srpskih narodnih umotvorina i zbirke narodnih priča svog oca na nemački jezik, bio je veoma značajan za afirmaciju našeg naroda u Evropi. Tako, znamo i za Stevu Todorovića, kao i za Matiju Bana, ali Poleksija Todorović (kćerka slavnog srpskog književnika, pedagoga i diplomate Matije Bana i supruga slavnog slikara Steve Todorovića), bila je takođe jedna od obrazovanijih žena svog vremena i veoma talentovana slikarka. Na prošlogodišnjoj izložbi “Poleksija, volim vas” u Domu Jevrema Grujića prikazane su njena, kao i njena i Stevina zajednička umetnička dela. Poleksija je prva slikarka koja je oslikala čitav ikonostas dvorišne kapele Svete Natalije u Višoj ženskoj školi u Beogradu, u kojoj je 15 godina predavala crtanje i jedna je od osnivačica Srpskog umetničkog udruženja.
Na ovoj izložbi, saznaćete više o prvoj srpskoj doktorki medicinskih nauka Dragi Ljočić, prvoj ženi arhitekti Jelisaveti Načić, prvoj ženi novinarstva u tek osnovanoj “Politici” Mariji Magi Magazinović Gezeman, najučenijoj srpskoj ženi Anici Savić Rebac, prvoj ženi koja je diplomirala kompoziciju u Srbiji, Ljubici Marić, prvoj srpskoj filmskoj, pozorišnoj i televizijskoj rediteljki u Srbiji, Soji Jovanović i mnogim drugim ženama čije su biografije nepravedno zaboravljene. Ono što je najbolje u vezi sa ovom izložbom jeste što nas navodi da tragamo dalje- da otkrivamo živote ovih fantastičnih žena, možda da pročitamo autobiografiju “Moj život” Mage Magazinović, posetimo galerije Milene Pavlović Barili i Nadežde Petrović, pročitamo romane Isidore Sekulić… Naravno, izložba “Velikanke srpske kulture” koja prezentuje živote i dela osamnaest značajnih žena za srspku kulturu, tek je početak jednog dugotrajnog putovanja i procesa koji za cilj ima da se u narednim godinama kulturna istorija osvetli iz ženskog ugla. Dom Jevrema Grujića je naiconalna institucija koja već dugo radi na tome- kroz izložbe ( poput one o Poleksiji Todorović, Mileni Pavlović Barili…) , ali i predstave kao što su “Mala crna haljina” o životu Koko Šanel ili “Dve žene i jedan rat” (obe od srca preporučujem). Poseban segment izložbe čine dela savremenih srspkih umetnica iz beogradskih galerija: Jelene Đurić, Kristine Ivić, Mine Radović, Ivone Pleskonje, Kristine Ristić, Nevenke Stojsavljević, Irene Kovač, Tijane Radenković, Jelene Jelače, Kristine Bajilo, Maje Rakočević Cvijanov, Marine Marković, Andree Dramaćanin i Anje Tončić.
Izložbu “Velikanke srpske kulture” možete pogledati četvrtkom i petkom od 15 do 20 časova i subotom od 11 do 16 časova (uz redovna kustoska vođenja) sve do kraja marta.
